สัตว์และพืชที่ใกล้จะสูญพันธุ์ในประเทศไทย

                ประเทศไทยมีพื้นที่รวมทั้งสิ้น 513,115 ตารางกิโลเมตร 
ตั้งอยู่บริเวณกึ่งกลางของเขตย่อย คาบสมุทรอินโดจีน ในอาณาเขตสัตว์ภูมิศาสตร์ Zoogeography ด้านเอเชียและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้  

ตำแหน่งที่ตั้งของประเทศอยู่บริเวณระหว่าง

•  เส้นรุ้งที่ 6 องศา จนถึง 20 องศา เหนือ

•  เส้นแวงที่ 97 องศา จนถึง 105 องศาตะวันออก

มีระยะ

•  แนวทิศเหนือ-ทิศใต้เป็นจำนวน 1,620 กิโลเมตร

• แนวทิศตะวันออก – ทิศตะวันตกจำนวน 750 กิโลเมตร

อาณาเขตโดยรอบของประเทศติดต่อกับหลายประเทศ 

• ด้านทิศเหนือและทิศตะวันตกติดต่อกับประเทศพม่า 

• ด้านทิศตะวันออกติดต่อกับประเทศแถบอินโดจีน

• ด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ติดต่อกับประเทศลาว

• ด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้ ติดต่อกับประเทศกัมพูชา

• ด้านทิศใต้ติดต่อกับประเทศมาเลเซีย

ตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ประเทศไทยแบ่งออกได้เป็น 5 บริเวณ ได้แก่

• ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือ เป็นบริเวณภูเขา ซึ่งมียอดเขาที่สูงที่สุดในประเทศ คือ ดอยอินทนนท์ มีความสูง 2,576 เมตรจากระดับน้ำทะเล 

• ตอนกลางของประเทศ เป็นบริเวณทุ่งราบเจ้าพระยา บริเวณที่ราบสูงโคราช 

• ด้านทิศตะวันตกและทิศใต้ เป็นเทือกเขา บริเวณจังหวัดจันทบุรี

• ด้านทิศตะวันออก และ บริเวณภาคใต้ที่มีทะเลขนาบอยู่ทั้งสองด้าน คืออ่าวไทยทางทิศตะวันออกและทะเลอันดามันทางทิศตะวันตก

ความหลากหลาย

                พื้นที่ในประเทศไทยประกอบด้วยสภาพนิเวศธรรมชาติหลายหลากชนิด นับตั้งแต่ป่าดงดิบและป่าสนเขาที่พบอยู่ทั่วไปบนพื้นที่สูงในจังหวัดภาคเหนือและบริเวณตอนบนของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จนถึงป่าดงดิบชื้น ป่าดงดิบแล้ง ป่าผลัดใบ ป่าเต็งรัง ตลอดจนไปถึงป่าดงดิบในที่ราบต่ำและป่าชายเลน รวมทั้งแนวปะการังที่สมบูรณ์รอบบริเวณเกาะหลายแห่ง สภาพธรรมชาติที่หลากหลายนี้เป็นที่อาศัยของพืชและสัตว์ที่มีคุณค่าที่ชุกชุมที่สุดและมีสภาพเป็นหนึ่งในโลก
                ประเทศไทยเป็นจุดบรรจบของชนิดของพืชและสัตว์ที่มีถิ่นกำเนิดมาจากหลายบริเวณโดยรอบประเทศคือ ชนิดที่มาจากอินโดจีน อินเดีย พม่า และมาเลเซีย จึงมีความหลากชนิดของสิ่งมีชีวิตสูง ในปัจจุบันพบแล้วว่า

• มีสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมจำนวน 283 ชนิด

• นกจำนวน 917 ชนิด

• สัตว์เลื้อยคลานจำนวน 298 ชนิด

• สัตว์สะเทินน้ำสะเทินบกจำนวน 107 ชนิด

• ปลาจำนวน 1,500 ชนิด

• พืชชั้นสูงจำนวนประมาณ 20,000-25,000 ชนิด

• ชนิดของแมลงและสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังอื่น ๆ อีกนับเป็นพัน ๆ ชนิด

สาเหตุของการใกล้สูญพันธุ์

                เนื่องจากความกดดันในการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติเพิ่มสูงขึ้นเรื่อย ๆ ประเทศไทยก็เป็นดังเช่น ประเทศที่กำลังพัฒนาอื่น ๆ กำลังที่พยายามอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่าที่อุดมสมบูรณ์เพื่อประโยชน์ต่ออนุชนรุ่นหลัง โดยการออกพระราชบัญญัติและกฎกระทรวงหลานฉบับและการยกเลิกสัมปทานป่าบกทั่วประเทศบริเวณป่าที่เหลืออยู่จะได้รับการคุ้มครอง
ในรูปอุทยานแห่งชาติและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ในปัจจุบันมีพื้นที่ประมาณ 10 % ของพื้นที่ประเทศได้รับการประกาศเป็นพื้นที่อนุรักษ์แล้ว แต่ป่าชายเลนยังสามารถใช้ประโยชน์ได้อยู่ดังเดิมและการลักลอบตัดไม้ยังคงมีอยู่ในทุกภาคของประเทศ สาเหตุที่สำคัญต่อการสูญพันธุ์ของสัตว์ป่าในประเทศไทยคือการทำลายสภาพที่อยู่อาศัยและการล่าสัตว์ป่าอย่างหนักเพื่อการยังชีพและการค้า
                พื้นที่ป่าครอบคลุมเนื้อที่ประเทศได้ลดจำนวนลงอย่างมากจากประมาณ 53 % ในปี พ.ศ.2504 เหลือเพียง 28 % ในปี พ.ศ. 2531 อัตราการทำลายป่าในช่วงระหว่างปี พ.ศ. 2528-2531 มีจำนวนสูงถึง 2,345.22 ตารางกิโลเมตรต่อปี การทำไร่เลื่อนลอยและการตัดไม้ทำลายป่าอย่างผิดกฎหมายก่อให้เกิดภาวะอันไม่พึงประสงค์และเป็นการทำลายทรัพยากรธรรมชาติอย่างยิ่ง ชาวเขาหลายเผ่าจำนวนประมาณ 500,000 คนที่อาศัยอยู่บนเทือกเขาในประเทศได้แผ้วถางป่าโดยการทำการเกษตรดั้งเดิมแบบไร่เลื่อนลอย ทำให้พื้นที่ป่าต้นน้ำซึ่งเป็นบริเวณกว้างขวางต้องสูญเสียไป เมื่อมีการขนส่งและเครื่องมือตัดไม้ที่ทันสมัย การแผ้วถางป่าจึงทำได้รวดเร็วขึ้น และการบุกรุกเข้าเผาป่าของประชาชนผู้ยากไร้ ซึ่งมีความต้องการพื้นที่ทำกินเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ พื้นที่อนุรักษ์รวมทั้งป่าสงวนแห่งชาติกำลังตกอยู่ภายใต้การใช้ที่ดินในแง่ทำลายเกือบทั่วประเทศ
                นอกเหนือจากการทำไม้และการปลูกพืชแบบไร่เลื่อนลอยแล้ว กิจกรรมการพัฒนาในหลายรูปแบบ ตัวอย่างเช่นโครงการชลประทาน และโครงการไฟฟ้าพลังน้ำ โครงการสร้างที่อยู่อาศัยของชาวเขาและชาวชนบทที่ถูกย้ายพื้นที่ออกจากเขตอนุรักษ์และเขตโครงการพัฒนา การสร้างถนน การสำรวจและขุดแร่ธาตุ และการท่องเที่ยวที่กำลังได้รับการส่งเสริม กิจกรรมเหล่านี้ก่อให้เกิดแรงกดดันเพิ่มขึ้นต่อพื้นที่ป่าและการคงอยู่ของสัตว์ป่าอย่างยิ่ง
                การลักลอบล่าสัตว์ป่าก็เป็นปัญหาที่สำคัญอีกอย่างหนึ่ง การล่าสัตว์ป่าเพื่อการยังชีพยังมีอยู่ทั่วไปตามหมู่บ้านใกล้ป่า ถึงแม้ว่าการล่าสัตว์ป่าแบบนี้จะยังมีอันตรายต่อประชากรสัตว์ป่าไม่รุนแรงเท่าการล่าสัตว์เป็นการค้าแต่ก็ยากต่อการควบคุม เพราะพรานป่ามีอาวุธที่ทันสมัยขึ้น และบุคลากรที่จะควบคุมยังไม่เพียงพอ จึงเป็นผลให้สัตว์ป่าจำนวนมากถูกล่าและบ่อยครั้งถูกฆ่าเป็นจำนวนมากเพื่อเอาหนัง และอวัยวะส่วนอื่น ๆที่มีคุณค่าทางการค้าการค้าสัตว์ป่าในระดับนานาชาติมีส่วนในการลดจำนวนประชากรของสัตว์หลายกลุ่ม โดยเฉพาะอย่างยิ่งพวกลิง นกสวยงาม และสัตว์กินเนื้อบางชนิด การควบคุมการค้าสัตว์ป่าของเจ้าหน้าที่กองอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมการป่าไม้ได้ทำให้การค้าสัตว์ป่าในประเทศลดลงอย่างยิ่ง แต่ยังมีงานต้องทำอีกมากในการควบคุมการค้าสัตว์ป่าระหว่างประเทศ 

แนวทางในการเลือกชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์

                เนื่องจากในประเทศไทยมีพืชและสัตว์พื้นเมืองอยู่หลากหลายชนิด และในแต่ละกลุ่มยังมีชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์อยู่เป็นจำนวนมาก แต่ละชนิดมีสถานภาพทางการอนุรักษ์แตกต่างกัน ประกอบกับความรู้เกี่ยวกับชนิดเหล่านั้นยังมีค่อนข้างน้อย ทำให้เป็นการยากที่จำกำหนดสถานภาพของชนิดใด ๆ ลงไปได้อย่างแน่นอน ว่าชนิดใดจะเป็นชนิดที่หายาก ชนิดที่ง่ายต่อการถูกคุกคาม ชนิดที่ยังไม่ทราบกันดี หรือชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์ ในบรรดาชนิดของนกนั้นเฉพาะนกประจำถิ่นเท่านั้นที่ได้การพิจารณา เนื่องจากเป็นนกที่อยู่ถาวรในประเทศและน่าจะได้รับผลกระทบมากกว่า ด้วยปณิธานที่จำรวบรวมไว้ในหนังสือเล่มนี้ให้ได้จำนวนชนิดที่มากที่สุดเท่าที่จะทำได้ในพื้นที่ที่จำกัดจึงได้เลือกชนิดที่เป็นตัวแทนจากทุก ๆ กลุ่มของพืชและสัตว์ จึงนับได้ว่าเป็นปริมาณที่เลือกมาเพียงไม่กี่ชนิดจากกลุ่มชนิดจำนวนมากที่อยู่ในสภาพที่ใกล้จะสูญพันธุ์ แนวทางที่ใช้ในการคัดเลือกชนิดที่จะนำมาเสนอในหนังสือจึงยึดถือลักษณะ 5 ข้อ ดังต่อไปนี้ ถ้าชนิดใดมีลักษณะที่สอดคล้องกับแนวทางดังกล่าวมากเพียงใด จะมีโอกาสได้รับเลือกมากขึ้นเท่านั้น 

1.       เป็นชนิดที่มีอยู่เฉพาะในประเทศไทย

พืชและสัตว์ทุกชนิดที่พบอาศัยอยู่เฉพาะในประเทศไทย จะได้รับการจัดลำดับความสำคัญในลำดับต้น ๆและถือว่าเป็นชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์  โดยเฉพาะชนิดที่พบอาศัยอยู่เฉพาะบนยอดเขาเพียงยอดเดียวหรือพบอยู่ในป่าเพียงไม่กี่บริเวณ ในกรณีนี้การที่จะถูกทำลายให้หมดสิ้นไปจากประเทศไทย ย่อมหมายความว่าชนิดนั้น ๆ ได้หมดสิ้นไปจากโลกนี้ด้วย

2.       เป็นชนิดที่ได้รับการคุ้มครองตามกฎหมาย

ชนิดที่จัดอยู่ในกลุ่มนี้เป็นชนิดที่ได้รับการคุ้มครองตาม พ.ร.บ. สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ.2535 และ พ.ร.บ. ประมง พ.ศ.2504 เป็นสัตว์ป่าสงวนและสัตว์ป่าคุ้มตรองหรือได้รับการคุ้มครองในระดับนานาชาติโดยจัดเป็นสัตว์ป่าที่ใกล้จะสูญพันธุ์ในหนังสือปกสีแดงของ
สหพันธุระหว่างประเทศเพื่อการคุ้มครองธรรมชาติและทรัพยากรธรรมชาติ (IUCN) หรือจัดเป็นชนิดที่ควบคุมทางการค้าตามระบุไว้ในบัญชีที่ 1 และบัญชีที่ 2 ตามอนุสัญญาว่าด้วยการค้าระหว่างประเทศซึ่งชนิดของสัตว์ป่าและพืชป่าที่ใกล้จะสูญพันธุ์ (CITES) ชนิดใด ๆที่ได้รับการคุ้มครองดังกล่าว ได้รับการพิจารณาว่าเป็นชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์

3.       เป็นชนิดที่ยอมรับในประเทศว่าเป็นชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์

ผลงานในระยะหลังของผู้เชี่ยวชาญทางด้านสัตว์ป่าและนักอนุรักษ์ธรรมชาติในการอนุรักษ์สัตว์ป่าในประเทศไทยได้
จัดทำบัญชีรายชื่อชนิดที่ชื่อว่าเป็นชนิดที่กำลังใกล้จะสูญพันธุ์ และชนิดที่มีจำนวนประชากรลดลงอย่างรวดเร็ว ตัวอย่าง เช่น ใน Bain และ Humphrey (1980) ปราโมทย์ (2528) และ Brockelman (1988) ชนิดที่ได้รับการเสนอดังกล่าว จะได้รับการพิจารณาในรายละเอียดจากข้อมูลใหม่ ๆ เพื่อพิสูจน์อัตราการใกล้จะสูญพันธุ์ที่แท้จริงก่อนการยอมรับเป็นเช่นนั้น

4.       เป็นชนิดที่ได้รับการจัดเป็นชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์ในประเทศใกล้เคียง

ชนิดที่ประเทศใกล้เคียงได้ประกาศออกมาแล้วว่าเป็นชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์หรือเป็นชนิดที่ได้รัยการคุ้มครองอย่างเต็มที่ในแต่ละประเทศ
ในบริเวณเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งพบอาศัยอยู่ในประเทศไทย จะได้รับการพิจารณาว่าเป็นชนิดที่กำลังใกล้จะสูญพันธุ์ไปด้วย หากมีหลักฐานในประเทศไทยว่าเป็นเช่นนั้น

5.       รายงานพบชนิดในระยะหลัง

เมื่อตัดสินตามการพบเห็นชนิดหนึ่ง ๆ ในระยะหลังภายในประเทศ โดยชนิดนั้น ๆ ไม่มีรายงานพบเลยในระยะ 10 ปีหลัง หรือพบในบริเวณที่ต่ำมากเพียง 1-5 ครั้งในบริเวณไม่กี่แห่งจะถือว่าเป็นชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์